نیلوفر عشق

ایران آینده از نگاه سه اندیشمند امروز
کتاب بنا دارد تا با هدف ترویج مبانی نظری توسعه برای عموم مردم تصویری ارزیابانه از مسائل آینده ایران برای رسیدن به توسعه‌ی پایدار ارائه کند.
هدف این گفت‌و‌گوها ارزیابی مشکلات پیش روی ایران برای رسیدن به توسعه‌ است، به گونه‌ای که بتوان مبانی توسعه را برای عموم بازتر و شفاف‌تر کرد. در گفت‌و‌گوها تلاش شده تا از منظر هر شاخه، محورها تحت بررسی، تحلیل و استنتاج قرار گیرد. در ابتدا تلاش می‌شود تا تصویر یک کشور توسعه یافته بررسی شود و مفاهیم بومی توسعه مورد ارزیابی قرار گیرد. بحث درباره‌ی شناخت موانع موجود، همچنین بررسی تاریخی و تغییر شکل موانع کمک کرده تا ذهنیت تاریخی ما دقیق‌تر شود. از سوی دیگر برای توسعه نیازمند زیرساخت‌ها، نیرو و سرمایه‌ی انسانی هستیم و حتا در صورت وجود چنین امکاناتی مشکل مدیریت و اداره‌ی امور کم و بیش برجا خواهد بود. در عین حال تلاش شده تا به موضوع‌های فرهنگ عمومی، رفتارها و باورهای اجتماعی، هم از دید فرصت و هم از دید تهدید پرداخته شود.
در این گفت‌و‌گوها شهرداد میرزایی مجموعه ای از گفت‌وگوها را با دکتر رضا منصوری فیزیکدان و از نظریه‌پردازان توسعه‌ی علمی، دکتر موسا غنی‌نژاد اقتصاددان مسلط به تاریخ و جامعه‌شناسی ایران، و دکتر حسن عشایری روان‌شناس و روان‌پزشک، و مسلط به فرهنگ و رفتارهای اجتماعی در ایران، انجام داده است که هرکدام از زاویه‌ای به موضوع نگریسته‌ و مسائل تحلیل کرده‌اند.
هنگامی که مسئله توسعه ایران و نیاز به آن مطرح می‌شود عمدتا نظرات به سمت مبانی اقتصادی آن سمت و سو می‌گیرد. اما اندیشمندان و دانشوران معاصر ایران فارغ از آن که چقدر در عمل در توسعه، حتا در قالب پیشبرد یک طرح پژوهش دست داشته‌اند، موضوع بحث‌شان چیز دیگری است. آنها برای توسعه علمی کشور نیاز به زیرساخت‌ها و برنامه‌های بلندمدت را اصل می‌دانند. و به همین دلیل است شاید که تغییر رژیم سیاسی کشور نیز مسائل و موانع پیش روی کشور را عوض نکرده باشد. تهیه دستور کار برای توسعه‌ی ایران، نیازمند درنظر داشتن چه محورهایی است؟ و از چه وجوهی باید مسئله توسعه علمی ایران را بررسی کرد؟ این پرسش‌ها و دیگر موارد موضوع یک دوره گفتگو بوده‌است که در نهایت در قالب یک جلد کتاب منتشر شده است.

وجوه گفتگوها
موضوع کتاب «ایران آینده»، بیش‌تر، موانع و معضلاتی است که لزوما سیاسی یا عقیدتی نیستند و چه بسا با خردورزی بتوان آن‌ها را رفع کرد. تجربه‌ی انقلاب ۱۳۵۷ نشان داد که با وجود تغییر رژیم سیاسی در کشور، هنوز مسائل و موانعی پیش روی توسعه است که مستقل از ساختار سیاسی و یا تغییرات مدیریتی همواره وجود داشته و دارد.
هدف این گفت‌و‌گوها ارزیابی مشکلات پیش روی ایران برای رسیدن به توسعه‌ است، به گونه‌ای که بتوان مبانی توسعه را برای عموم بازتر و شفاف‌تر کرد. در گفت‌و‌گوها تلاش شده تا از منظر هر شاخه، محورها تحت بررسی، تحلیل و استنتاج قرار گیرد. در ابتدا تلاش می‌شود تا تصویر یک کشور توسعه یافته بررسی شود و مفاهیم بومی توسعه مورد ارزیابی قرار گیرد. بحث درباره‌ی شناخت موانع موجود، همچنین بررسی تاریخی و تغییر شکل موانع کمک کرده تا ذهنیت تاریخی ما دقیق‌تر شود. از سوی دیگر برای توسعه نیازمند زیرساخت‌ها، نیرو و سرمایه‌ی انسانی هستیم و حتا در صورت وجود چنین امکاناتی مشکل مدیریت و اداره‌ی امور کم و بیش برجا خواهد بود. در عین حال تلاش شده تا به موضوع‌های فرهنگ عمومی، رفتارها و باورهای اجتماعی، هم از دید فرصت و هم از دید تهدید پرداخته شود.
در این گفت‌و‌گوها دکتر رضا منصوری فیزیکدان و از نظریه‌پردازان توسعه‌ی علمی، دکتر موسا غنی‌نژاد اقتصاددان مسلط به تاریخ و جامعه‌شناسی ایران، و دکتر حسن عشایری روان‌شناس و روان‌پزشک، و مسلط به فرهنگ و رفتارهای اجتماعی در ایران، شرکت داشته‌اند که هرکدام از زاویه‌ای به موضوع نگریسته‌ و مسائل تحلیل کرده‌اند.

مبانی اقتصادی یا فرهنگی توسعه
هنگامی که مشکل توسعه‌نیافتگی ایران مطرح می‌شود، عمدتا نظرات به سمت مبانی اقتصادی آن سو می‌گیرد. برخی از اندیشمندان نیاز به زیرساخت‌‌ها و برنامه‌‌های بلندمدت را اصل می‌دانند، برخی دیگر ساختار سیاسی را مانع اصلی می‌دانند، و حتا برخی با اشاره به دستیابی به برخی فناوری‌ها در صنایع دولتی و یا مقام آوردن در المپیاد‌ها ایران را کشوری در حال توسعه تلقی می‌‌کنند. موضوع این گفتگوها بیشتر موانع و معضلاتی است که لزوما سیاسی و یا عقیدتی نیستند و چه بسا با خردورزی بتوان آنها را رفع کرد. این مسائل را چگونه باید حل کرد؟ می‌‌توان تصور کرد که ساختار سیاسی از هم امروز همه‌ی امکانات لازم را برای توسعه فراهم سازد، آیا جامعه‌ی علمی و اقتصادی کشور توان به حرکت درآوردن موتور توسعه کشور را دارد؟ در چنین شرایطی نیاز است تا بتوان تولید علم را در جهت توسعه و تولید کالا یا خدمات به کار گرفت. فرآیندی که در آن تولید علم مثلا در جامعه‌شناسی به تغییر روشی در کنترل‌های انتظامی شهر‌ها تبدیل شود، و یا فرآیندی که در آن تولید علم در فیزیک منجر به اختراع و در نهایت فعال‌سازی خط تولید یک کالا منجر شود، شامل چه مراحلی است؟ و چقدر زمان می‌برد تا ما بتوانیم اجرای آن را عملی کنیم؟ تهیه دستور کار برای توسعه‌ی ایران، نیازمند در نظر داشتن چه محورهایی است؟ و از چه وجوهی باید مسئله را بررسی کرد؟
هدف این گفتگوها ارزیابی مشکلات پیش روی ایران برای رسیدن به توسعه‌ است به گونه‌ای که مبانی توسعه را برای عموم بازتر کند. در گفتگوها تلاش شده است تا از منظر هر شاخه، محورها مورد بررسی، تحلیل و استنتاج قرار گیرد. در ابتدا تلاش می‌شود تا تصویر یک کشور توسعه یافته بررسی شود و مفاهیم بومی توسعه مورد ارزیابی قرار گیرد. بحث در شناخت موانع موجود، بررسی تاریخی و تغییر شکل موانع کمک کرده تا ذهنیت تاریخی ما دقیق‌تر شود. از سوی دیگر برای توسعه نیازمند زیرساخت‌ها، نیرو و سرمایه انسانی هستیم و حتا در صورت وجود چنین امکاناتی مشکل مدیریت و اداره امور کم و بیش برجا خواهد بود. در عین حال تلاش شده تا به موضوع‌های فرهنگ عمومی، رفتارها و باورهای اجتماعی هم از دید فرصت و هم از دید تهدید پرداخته شود.
در هر شکل یکی از محوری‌ترین بحث‌ها در این میان توسعه علمی ایران بوده است که به نظر می‌رسد که راه آن از دالان آموزش عالی کشور می‌‌گذرد و این توسعه کم و بیش با وجود کمترین ارتباط با ساختار سیاسی بیشترین آسیب را از عدم ثبات و شفافیت سیاسی را دیده است.
آن چه که در طول گفتگو‌ها نمود داشته است همگرایی در آرا است که در طی بحث روند رو به رشدی را دارد. این موضوع را می‌توان به عنوان نمونه‌ای از کل جامعه گرفت که نیازمند فضایی باز برای این گفتگو‌ها است.

فهرست کتاب
گفتار نخست: ایران امروز
توسعه و مصادیق آن
مفاهیم توسعه / توسعه یا رشد اقتصادی / وجوه توسعه / توسعه، گسترده شدن دامنه‌ی انتخاب‌های افراد / توسعه، به معنای توانایی حل مسائل‌ یک جامعه / توسعه، متناظر با توانایی بیش‌تر / توسعه به معنای گسترش امکان تحقق خلاقیت‌ها / استغنا یا مصرف / مدنیت و استفاده از فن‌آوری / نیاز به سواد عاطفی / توسعه‌ی، فرآیندی متناقض / محیط زیست و تهدیدات / جامعه‌ی آرمانی الزاماً توسعه‌یافته نیست / وجوه توسعه جدایی‌‌ناپذیر است / توسعه‌ی فرهنگی / اهمیت پرسش‌گری / اطلاعات الزاماً مساوی فرهنگ نیست / نیاز به سیستم ارزشی سازگار
نماهایی از ایران
جامعه‌ی ما جامعه‌ی همگنی است / منابع طبیعی و ژئوپولیتیکی / نقش نفت / فقرزدایی مشکلی ثانویه / ناهماهنگی سنت همگن و تفکر غرب / تلقی ایرانی از زندگی و توسعه / ایران در ساختار قدرت آینده‌ی جهان / بـار سنـگین انـدیشه‌‌ی قبیـله‌ای / جمعـیت جـوان در جست‌وجوی هویـت /
قهرمان پروری و تک‌صدایی / نقش مردم در آینده‌ی ایران / سازمان‌های غیردولتی عامل اصلی توسعه / پرکـولاسیون و به هم پیوستن جزیره‌ها / آهنگ تغییرات، مثبت است / نقش دولت در کوتاه مدت مهم است / جامعه به سوی همگرایی و همگنی بیش‌تر می‌رود / منافع دولت مقدم بر منافع مردم / دولت مانعی برای پیشرفت / مدیران میانی دارندگان منافع قدرت / متدولوژی به جای ایدئولوژی / نظارت به‌تر از اعتماد / گره‌های فرهنگی و ارزشی / دولتِ خودمرجع
قوت‌ها و فرصت‌های ایران
فرصت‌های بالقوه و موانع مؤثر / فرصت در ظرف زمانی معنا می‌یابد / رقابت، محکی برای فرصت‌ها / در همین وضعیت چه ‌می‌توان کرد؟ / شمار دانش‌آموختگان یک فرصت / توان عظیم مهاجران ایرانی در غرب / اهمیت موقعیت جغرافیای سیاسی ایران / همه‌ی مشکلات به حکومت ارتباط ندارد/ اهمیت رفتارهای مستقل از حکومت / ترانزیت، فرصتی کم‌نظیر / توان صنعت جهان‌گردی ایران، بی‌رقیب است
مانع‌ها و تهدیدها
نبود سیستم‌های اداری و مدیریتی / گره‌ی ایدئولوژیک / دولت‌مداری / منافع متشکل گروهی / اقتصاد کار دولت نیست / حق منتزع از افراد یا شبکه‌ی انسان‌ها وجود ندارد / گذر از بوته‌ی علمی مدرن / استمرار در برنامه / انتصاب حاکم به‌جای مدیر / روشن‌فکران هیزم‌کش / مفهوم زمان در تفکر انسان / غرور کاذب ایرانیان / فقدان اندیشمند / آسیب‌های سیستم تقلید / لزوم فرزانگی / هم‌آوردی با قدرت‌های بزرگ / رقابت یا مشارکت / رقابت، عامل نظارت درونی در سیستم‌هاست / محافظه‌کاری / نبود ارزیابی / نبود مسئولیت‌پذیری فردی / بهانه‌ی تکلیف در پذیرش مدیریت / مناسبت‌‌های قدرت از حق الاهیّت / دوگانگی در رفتار مدیریت / آبشخورهای متعدد در تصمیمات مدیریتی / مفهوم مبهم مصلحت / نبود مبانی نظری برای وجود و نقش و وظایف دولت

گفتار دوم: ایران آینده
برنامه
نیاز به برنامه‌ریزی برای کشور بدیهی نیست / نظم سازمانی و نظم‌های پیچیده‌ی چندمرکزی / دولت برای اداره‌ی خودش به برنامه نیاز دارد / رسیدن به میزان رشد معیّن سالیانه، افسانه است / طرح، برنامه‌ریزی، اجرا و بازخورد / بخشی از جامعه "خودتنظیم‌بخش" است / نیاز بازار، جای‌گزین برنامه‌ریزی متمرکز / قدرت سیاسی‌شان اقتصاد متمرکز را رها نمی‌کند / مردم هم، قدرت و سرمایه دارند / خصوصی‌سازی حرکت مهمی در توسعه / مانع دولت تامّه و مالکیت‌های اصلی / لزوم سازوکار کنترل دولت از طرف مردم / دولت در خصوصی‌سازی چه‌گونه باید خلاف منافع خودش عمل کند؟ / برنامه‌ریزی برای پرورش افراد اندیشمند / اهمیت تقویت ساختارهای مردمی و مدنی / نبود حافظه‌ی اداری / اهمیت استمرار در برنامه / ارزیابی نتایج برنامه / آموزش مدیران / تلقی مدیریت از اطلاعات سازمانی به‌عنوان مالکیت شخصی / اداره کردن یا ریاست / استمرار مدیریت‌های تخصصی / تخصص یا تعهد / استمرار برنامه‌ها تابعی از استمرار مدیران / ویروس مدیریت
سرمایه
مشکل کشور از جنس سرمایه نیست / سرمایه باید چه‌گونه از دولت به مردم منتقل شود / مدیریت سرمایه مهم‌تر از وجود سرمایه است / سرمایه‌ی اجتماعی / ایدئولوژیک و دولتی کردن همه چیز / بیماری قانون درست کردن / توانایی خاص سرمایه / داشتن ثروت در جامعه‌ی ما مذموم است
نیروی انسانی
نیروی انسانی یا سرمایه‌ی انسانی / امکان سلب مالکیت / نقش نظام ترفیع / کمبود نیروی انسانی کارآمد / هیچ‌گاه نیاز کشور را به نیروی انسانی برآورد نکرده‌ایم / نیروی انسانی در سازوکار مناسب رشد می‌‌کند / کارآمدی سیاسی ناشی از دو عامل رقابت و سیستم / شناخت نیروی انسانی از توانایی خود و مرزهای جامعه / نیروی انسانی مقلد / نیاز بازار آزاد تعیین‌کننده‌ی تخصص‌های ضروری است / آموزش عالی و نیازهای آموزشی جامعه / پرورش نیروهای کیفی / توسعه‌ی آموزش عالی به کمک بخش خصوصی / تمرکززدایی از آموزش عالی / اهمیت آموزش عمومی / اثرگذاری بر فرهنگ عمومی / هم‌آموزی / اهمیت آموزش ابتدایی و پیش از دبستان / آموزش مهارت‌های اجتماعی / دوگانگی رفتار خانواده و رفتار اجتماع /
ساختار مدیریت و دولت
دولت، پدیده‌ای مجزای از مردم نیست / دولت، بازتاب‌دهنده‌ی خواسته‌های تلویحی و فرهنگ عمومی مردم / هر نفر، نفر است و بقیه دولت / حاکمان یا حکم‌پذیری؟ / مهارت قدرت با اپوزیسیون / دموکراسی، نسبت ۵۱ به ۴۹ درصد آراست / تعبیر دموکراسی به معنای پشتیبانی مردم / تعدد مراکز قدرت / تبدیل اقتدار به سلطه‌گری / مدیران انتخابی، انتصابی و اکتسابی / ارزیابی پیشینه‌‌ی مدیر / شیوه‌های مدیریت در ایران / حشو اطلاعات در مدیریت
فرهنگ و رفتارهای اجتماعی
نقش ملّیت در توسعه / تاًکید بر ملّیت ایرانی / قلمرو و احساس تعلق به سرزمین / ملیت، مغایر با رشد نیست / ملیت، نفی جهانی شدن و هم‌زیستی جهانی نیست / جهانی شدن از یاد بردن فرهنگ‌ها نیست / احساس تعلق / تنوع و گوناگونی: عامل غنا، رشد و شکوفایی / هویت، یک جنبه‌ی متناقض و پیچیده / سازگاری هویت با دنیای جدید / توسعه بدون شناخت هویت، سخت می‌شود / سازوکار جبرانی و هویت‌گریزی / علم‌باوری / نشناختن علم در معنای نوین آن / ترویج علم و تفکر علمی / علم، یک فرآیند است / ترویج علم کافی، تولید علم لازم / نظریه‌‌ی علمی باید تکرارپذیر باشد / نقش جماعت علمی / دانش، نتیجه‌ی علم در مقطعی از زمان است / جامعه‌ ما در علمِ خودش پدیده‌ی شک را ندارد / آموزش و پرورش علم محور / تفکر مدرن و اندیشه‌ی استدلالی / حقیقت علمی و فرضیه‌ها / بومی شدن علم / نقش فرهنگ و خانواده‌ی ایرانی
توسعه‌ی علمی
شرکت در فرآیند تولید علم / آموزش و پرورش الزاما گام اول نیست / آغاز از دانش‌گاه برای تولید علم / آموزش رسمی یا غیررسمی / یادگیری پنهان / دانش ضمنی / آموزش ساختارگرایانه / شناخت عصاره و بنیاد / دانش‌گاه‌های غیر مولّد / سیاسی شدن فرهنگ و دانش / نقش جامعه‌ی علمی و دانش‌گاهی در هدایت کشور / تعیین نسبت و ارتباط جامعه با علم / اهمیت هنر / ارتباط علمی با دنیای علم / روش‌شناسی جامعه‌ی علمی و فرهنگی ما چیست؟ / عوض شدن بینش‌ها / تنها عشق لازم است